Σελίδα 1 από 1

ΔΣΕ -Η ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ- Μπαρμπαχρήστος

Δημοσιεύτηκε: Παρ 11 Μάιος 2012, 07:34
από xristosz
Η ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Απόσπασμα της εισήγησης του βραβευμένου συγγραφέα και αντιστασιακού Φίλιππα Γελαδόπουλου, όπως κατατέθηκε και βρίσκεται δημοσιευμένη στον πρώτο τόμο των Πρακτικών του Συνεδρίου που έγινε στο Καρεπενήσι το 1944 με τίτλο «Η Εθνική Αντίσταση στην Ευρυτανία – 50 χρόνια από την ίδρυση και το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ 1944-1994»

Στο κείμενο που ακολουθεί λείπει η κλασική μορφή, δηλαδή η σπονδυλωτή ιστόρηση. Δεν κάνουμε ένα γενικό ξεδίπλωμα στα όσα έγιναν στο χώρο της Ευρυτανίας τα χρόνια 1941-1944. Αλλά δίνουμε μια σύντομη, επιλεκτική παρουσίαση των συμβάντων. Συνεπώς προβάλλει ένα μωσαϊκό. Αλλά πολύ αντιπροσωπευτικό στις μύριες διαφορετικές δραστηριότητες του αγώνα, πιστεύουμε πως σωστά - ντοκουμενταρισμένα - αγκαλιάσαμε το σκοπό μας, ώστε να μπορούμε να σταθούμε αισιόδοξα δίπλα στο αξιοθαύμαστο έργο του Πάντειου Πανεπιστημίου και μάλιστα του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών, που είχε την πρωτοβουλία να οργανώσει το συνέδριο «Η Εθνική Αντίσταση στην Ευρυτανία: 50 Χρόνια από την ίδρυση και το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, 1944-1994».

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Κατοχή. Ο λαός στενάζει κάτω από τη μπότα των κατακτητών. Ταπεινοσύνη. Χάος. Πείνα. Ο θάνατος θερίζει. Μέσα στα σκοτάδια και την απόγνωση ακούστηκε το χωνί «ΕΑΜ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ». Οι σκλαβωμένοι αναρίγησαν. Ένα φως. Μια ελπίδα. Το ΕΑΜ βάζει μπροστά συσσίτια. Σώζει ζωές. θερμαίνει τις ψυχές των υπόδουλων. Οι Γερμανοί προστάζουν επιστράτευση. Οι Έλληνες βγαίνουν στους δρόμους, ματαιώνουν τα χιτλερικά σχέδια. Μετά οι Γερμανοί κατεβάζουν τους βούλγαρους στη Μακεδονία. Ο λαός στο πόδι - αποτρέπει την κάθοδο των Βουλγάρων στη Μακεδονία. Ο εχθρός λυσσάει. Τουφεκίζει... Οι άνθρωποι ατρόμητοι προχωράνε. Άντρες, γυναίκες, όλοι. Σ' όλη την Ελλάδα ανεμίζει το λάβαρο του ΕΑΜ. Η Ελληνική Αντίσταση, η πιο. τρανή σ' όλη την Ευρώπη. Ανάταση. Περηφάνια. Χρέος και τιμή να την ιστορήσουμε...

Οδοιπορούμε στην Ευρυτανία, το λίκνο της Εθνικής Αντίστασης. Πρέπει να ανταμώσουμε τα παλικάρια. Τους πρωτοπόρους του αγώνα, που ανάστησαν το νέο '21. Ανάγκη να καταγραφούν τα ονόματα τους, και τα πόστα που είχαν. Να υμνηθούν εκείνοι που ανέβασαν την πρώτη ελεύθερη κυβέρνηση, εκείνοι που έχτισαν το λαϊκό στρατό. Μόνο σαν αποτυπωθούν ονόματα τους θα μείνουν αθάνατοι στην ιστορία του έθνους.

Η ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Ευρυτανία. Η πιο βουνίσια περιοχή μέσα σ' όλη την Ελλάδα. Προπολεμικά είχε 80 χωριά με 45.000 κατοίκους. Στα παλιά χρόνια, εδώ οι αγώνες του Έθνους για λευτεριά. Ο Κατσαντώνης και ο Μπουκουβάλας προεπαναστατικά. Ο Μάρκος Μπότσαρης και ο Κώστας Βελής στο Εικοσιένα. Τον Απρίλιο του 1941 οί και Γερμανοί σκλάβωσαν την πατρίδα μας...

Είναι 16 Ιουνίου 1941. Στο Καρπενήσι στη συνοικία Τσιμπουκάρω, στο σπίτι της δασκάλας Ειρήνης Στρατίκη, είναι μαζωμένα παλληκάρια και κουβεντιάζουν. Όλοι τους είναι παλιά μέλη του ΚΚΕ. Είναι ο Σπύρος Τσακανίκας, ο Σπύρος Γκούβας, ο Μήτσος Μπακόλας, ο Σεραφείμ Στρατίκης και ο Γιάννης Καρακωστής. Παραβρίσκονταν κι ένας ακόμη που παρουσιάζονταν ως ζωέμπορος από την Αθήνα. Αυτός ο ξένος - μέτριο ανάστημα, σπινθηροβόλα μάτια - μίλησε για την ιδεολογία των φτωχών, για τη σκλαβιά, την ταπείνωση, το δράμα του λαού και το χρέος των Ελλήνων για την ελευθερία του Έθνους. Ο άγνωστος ήταν ο Θανάσης Κλάρας από τη Λαμία, ο κατοπινός Άρης Βελουχιώτης. Στη σύσκεψη συγκροτήθηκε η πρώτη Αχτιδική Επιτροπή Ευρυτανίας του ΚΚΕ με γραμματέα τον Μήτσο Μπακόλα.

Η Αχτιδική Επιτροπή πήρε την παρακάτω απόφαση. Σε κάθε χωριό να βάλει έναν υπεύθυνο με κύρος, που να βοηθήσει την εθνικοαπελευθερωτική προσπάθεια. Όλοι ρίχτηκαν στη δουλειά με ενθουσιασμό. Σε μια βδομάδα είχαν τοποθετηθεί υπεύθυνοι στα παρακάτω χωριά: Κορυσχάδες: Διονύσης Κουτσομητσόπουλος, Γοργιανάδες: Β. Κρεμμύδας, Μικρό Χωριό: Διονύσης Ζορμπαλάς, Μεγάλο Χωριό: Τηλέμαχος Παπαγιάννης, Κρίκελο: Βασίλης Παπανικολάου, Λάσπη: Δημοσθένης Πρέντζας, Καλεσμένο: Μήτσος Τσουγκρής, Φουρνά: Μήτσος Τραχανής, Κλειτσός:

Γιωργούλας Μπέικος, Άγιος Χαράλαμπος: Παπαδημητρίου, Κεράσοβο: Πάνος Βλάχος, Βίνιανη: Παναγιώτης Γιαννέλος, Δομνίστα: Φώτης Πανάγος, Καροπλέσι: Γιάννης Κοσπεντάρης, Στένωμα: Κώστας Κοτσοκάλης και Κώστας Σκουτέρης, Ψιανά: Γιάννης και Νίκος Βράχος, Μαραθιάς: Αργύρης και Γιώργος Καραλής και Νίκος και Κώστας Χήνας, Αγία Τριάδα: Τσάτσος, Κλαψί: Αντρέας Κονδύλης.

Μάζευαν όπλα και τα έκρυβαν. Τύπωναν προκηρύξεις. Μίλαγαν στους χωρικούς διαφωτίζοντας και τονώνοντας το πεσμένο ηθικό τους.

ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ

Ο Θανάσης Κλάρας γεννήθηκε στις 27 Αυγούστου 1905 στη Λαμία, στην οδό Ροζάκη και Αχιλλέως. Ο πατέρας του πλούσιος δικηγόρος. Το 1915 πηγαίνει στο Σχολαρχείο. το 1919 γράφεται στη Γεωργική Σχολή Λάρισας. Το 1922 βγαίνει γεωπόνος. Υπηρετεί στο Παρανέστιο, Μακεδονίας, και το 1923 στα Τρίκαλα. Το χρήμα δεν τον συγκινεί. Μισεί την εκμετάλλευση. Τα παρατάει από γεωπόνος. Σμίγει με το λαό που αγαπά με πάθος. Παίρνει μέρος σε κοινωνικούς αγώνες. Μιλάει σε λαϊκές συγκεντρώσεις, και απεργίες. Μπαίνει στην ΟΚΝΕ (Οργάνωση Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας). Το 1925 φαντάρος στο Καλπάκι, στον πειθαρχικό ουλαμό. Φοβερό στρατόπεδο πολιτικά ανεπιθύμητων φαντάρων στην Ήπειρο (Βλ. Δ. Χριστόπουλου: Το Καλπάκι, 1930). Το 1927 κατεβαίνει στην Αθήνα, στέλεχος της ΟΚΝΕ, αναπτύσσοντας μεγάλη δραστηριότητα. Το 1928 μπαίνει στο κόμμα. «Διάλεξα το δρόμο της ζωής μου». Δουλεύει σαν καθοδηγητικό στέλεχος, οργανωτής, διαφωτιστής. Το 1929-1930 συντάκτης και αρχισυντάκτης στο «Ριζοσπάστη». Το 1934-1937 από το κόμμα στέλνεται στην επαρχία να ανασυντάξει τις οργανώσεις. Αρχίζουν οι διώξεις, οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις. Γνωρίζει όλα τα βασανιστήρια της Μεταξικής δικτατορίας. Το 1940 στο μέτωπο της Αλβανίας στο 2ο Σύνταγμα Αντιαεροπορικού Πυροβολικού, με το βαθμό του δεκανέα. Με την κατάρρευση του Μετώπου γυρίζει με το τμήμα του στη Χαλκίδα. Πάλι στο κόμμα, ανώτερο στέλεχος και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής. Ανασυντάσσει οργανώσεις και τις καθοδηγεί. Τις τελευταίες μέρες του Νοέμβρη 1941 ο Σίμος Καραγκίτσης του ΠΓ σε παράνομο κινητό ραντεβού στο Κολωνάκι με το Θανάση Κλάρα του δίνει σημείωμα του Γ. Σιάντου, πως θα πρέπει ναι αναλάβει το πρωτοξεκίνημα του αντάρτικου στρατού ΕΛΑΣ στη Ρούμελη. Ο Θανάσης Κλάρας ανεβαίνει στην Ευρυτανία σαν οργανωτής, ηγέτης του ΕΛΑΣ.

Τον Απρίλη του 1941, οι Γερμανοί απροειδοποίητα κήρυξαν τον πόλεμο στην Ελλάδα. Βομβάρδισαν, σκότωσαν αμάχους, στο πέρασμα τους κατέστρεφαν τα πάντα. Άρπαζαν ανθρώπους και έστελναν εργάτες στη Γερμανία, που ποτέ δε γύρισαν. Έκλεισαν σε στρατόπεδα κόσμο και τουφέκιζαν αράδα. Δικό τους το θέλαν ότι τους άρεσε. Λήστεψαν όλα τα αγαθά και το βιος της αγροτιάς. Στις πόλεις οι άνθρωποι δεν είχαν ούτε ψωμί. Πρήζονταν και πέθαιναν.

…Κανένας να μην πεθάνει από πείνα στην Ευρυτανία. Συλλαλητήριο ενάντια στη μαύρη αγορά. Εκείνον τον καιρό κατάφθαναν κάθε μέρα στο Καρπενήσι και στα γύρω χωριά καραβάνια μαυραγορίτες. Ξεγέλαγαν τους κατοίκους, καταλήστευαν τη σοδειά τους, φόρτωναν σε καμιόνια καρύδια, κάστανα, φασόλια, τυροκομικά... Ήτανε μάστιγα! Η Αχτιδική Επιτροπή παίρνει πρωτοβουλία για να σταματήσει το κακό. Κυκλοφορεί προκηρύξεις.

Θέλει να προστατέψει τον κόσμο από την επερχόμενη πείνα. Πραγματοποιεί στο Καρπενήσι στις αρχές Οκτώβρη του 1941 Πανευρυτανικό Συλλαλητήριο με αίτημα να επιβληθεί στους μαυραγορίτες παρακράτημα 10% στα προϊόντα που αγόραζαν, για να βοηθηθούν οι φτωχές οικογένειες. Η πλατεία γέμισε, ;τικά καθώς και οι γύρω δρόμοι. Λαϊκοί ρήτορες μίλησαν. Ο κόσμος φώναζε να σχηματιστεί «Λαϊκή Επιτροπή» που να φροντίσει να εφαρμοστούν τα μέτρα. Εκλέχτηκαν οι δικηγόροι Μήτσος Μπακόλας, Γιώργος Παπαδογούλας, Δημήτρης Ζαρίδας, Διονύσης Κόπανος, και ο Σπύρος Τσακανίκας. Όλα έγιναν κάτω από τα έκπληκτα μάτια των οπλισμένων Ιταλών. Και ήταν το πρώτο στη σκλαβωμένη Ευρώπη συλλαλητήριο. Η Επιτροπή αμέσως παρουσιάστηκε στον αστυνομικό διευθυντή Γιώργο Μοίρα - Σαρρή και του ανέφερε τη συγκρότηση της και τους σκοπούς της. Ο Μοίρας ξαφνιασμένος και οργισμένος τους έδιωξε κακήν - κακώς. Η επιτροπή δεν αποθαρρύνθηκε. Πάει στον εισαγγελέα Χρήστο Αρχιμανδρίτη. Του ανέφερε το συμβάν με τον αστυνόμο. Του εξήγησε και την αποστολή της. Ο εισαγγελέας ενθουσιάστηκε. Η επιτροπή πήγε και στον έπαρχο Ευρυτανίας Στέφανο Κάλφα. Ο έπαρχος συγχάρηκε την επιτροπή, τη βοήθησε.

Αποτέλεσμα: Καθιερώθηκε το παρακράτημα. Ο Δημήτρης Κλειτσάκης (Τάκης Κολοκυθάς) και ο Σπύρος Τσακανίκας ήταν οι υπεύθυνοι της παραλαβής. Τα τρόφιμα μοιράζονταν στις φτωχές οικογένειες από επιτροπές γυναικών με την επίβλεψη της Ειρήνης Στρατίκη. Έτσι η Ευρυτανία δεν θρήνησε εκατοντάδες νεκρούς από πείνα όπως έγινε στις μεγάλες πόλεις. Ήταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία της Αχτιδικής Επιτροπής.

III. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΝ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ.

Στις 14 Οκτωβρίου 1941, ξανάρθε ο Κλάρας (Άρης) στο Καρπενήσι. Συνεδρίασε η Αχτιδική Επιτροπή. Τους παρουσίασε την προκήρυξη του ΕΑΜ που είχε ιδρυθεί στην Αθήνα στις 27 Σεπτεμβρίου, δηλαδή πριν από 15 μέρες. Ο Άρης ανάπτυξε τους σκοπούς του ΕΑΜ και το καθήκον να δημιουργηθεί Εαμική οργάνωση στο Καρπενήσι. Συνέστησε δε, τα άτομα που θα την αποτελούσαν να είναι πρόσωπα αξιοσέβαστα, κι από όλα τα κόμματα. Συγκροτήθηκε επιτροπή του ΕΑΜ από τους γνωστούς μας: Μπακόλα, Κόπανο, Ζαρίδα, Παποδογούλα και τον Σταύρο Ξανθάκη, απόστρατο αξιωματικό Χωροφυλακής, και το δικηγόρο Γιάννη Καρακωστή.

Οι Εαμικές οργανώσεις γρήγορα συγκροτήθηκαν σχεδόν σ' όλα τα χωριά της Ευρυτανίας. Μια νέα ζωή ξανοίγονταν. Στις 3 Ιανουαρίου 1942- ξανάρθε ο Κλάρας «Άρης» στο Καρπενήσι. Ζήτησε να γίνει μια πλατιά σύσκεψη κομματικών στελεχών. Η σύσκεψη έγινε στη ταβέρνα των Θανάση και Γρηγόρη Κοντοπάνου, δίπλα στην εκκλησία Παναγία. Οι αγωνιστές που παραβρέθηκαν ήταν: Αντρέας Κονδύλης, Βασίλης Σιταράς, Αργύρης Καραλής, Κώστας Χήνας, Νίκος Βράχος, Κώστας Σκουτέρης, Φώτης Πανάγος, Παναγιώτης Κολόκας, Παναγιώτης Γιαννέλος, Βλάχος, Παπαδημητρίου, Μήτσος Τραχανάς, Μήτσος Τσουγκρής, Δημοσθένης Πρέντζας, Βασίλης Παπανικολάου, Τηλέμαχος Πα-παγιάννης, Διονύσης Ζορμπαλάς, Αριστείδης Γιουρνάς, Βασίλης Κρομμύδας, Διονύσης Κουτσομητόπουλος.

Στις 8 το βράδυ, άρχισε η συζήτηση. Ο Άρης αφού χαιρέτησε, ζήτησε να μάθει, αν το ΕΑΜ Καρπενησίου ήταν αντιπροσωπευτικό από όλα τα κόμματα. Μετά παρουσίασε την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ για ένοπλο αγώνα κατά των κατακτητών. «Η Ευρυτανία, λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της αγωνιστικής παράδοσης απ' τα χρόνια της τουρκοκρατίας, θ' αποτελέσει το κέντρο βάρους του αγώνα - το λίκνο της αντίστασης. Εδώ εσείς θα πρέπει να σταθείτε παράδειγμα ήθους, αγωνιστικής προσφοράς και προπαντός ατσάλινες κολώνες».

Ο Ευρυτανικός χειμώνας είναι βαρύς. Μα οι οργανώσεις δεν έμεναν άπραγες. Δημιουργούσαν βάσεις για την οργάνωση και ενίσχυση του ένοπλου αγώνα.

Ο Άρης, μαζί με το συνεργάτη του Γιάννη Χατζηπαναγιώτη, Καπετάν Θωμά (σύνδεσμο με την Αθήνα) και το Γιώργο Γιαταγάνα (υπεύθυνο της οργάνωσης Λαμίας), είχαν την αποκλειστική ευθύνη για το ξεκίνημα του αντάρτικου στη Ρούμελη. Ο Άρης αεικίνητος. Από το Καρπενήσι βρίσκεται στη Σπερχειάδα, Υπάτη, Κομποτάδες, Λαμία, Δομοκό. Κάνει συζητήσεις μέσα στις οργανώσεις. Προσπαθεί να στρατολογήσει τους πρώτους αντάρτες. Δυσκολίες, χιόνια, πείνα και παντού γερμανοί και ιταλοί να τουφεκίζουν. Ο Άρης αδιάκοπα παλεύει και οι προσπάθειες του καρποφορούν. Οι πρώτοι που τον ακολουθούν στο αντάρτικο είναι: Φώτης Μαστροκώστας, Νίκος και Βαγγέλης Λέβας, καΙ ο Βασίλης Ξυνοτρούλιας. Για οπλισμό είχαν πέντε πιστόλια και ένα γκρα. Το πρώτο -στέκι της ομάδας ήταν στον αχυρώνα του Στεφανή, λίγο έξω από τη Σπερχειάδα.

Η ομάδα κάθε νύχτα κινείται στη ρίζα του βουνού Γουλινά στη Γραμμένη Οξυά και στα χαμηλώματα του Βελουχιού. Στην ομάδα προστέθηκαν κι άλλα τρία άτομα. Ένας χωροφύλακας και δύο άλλοι. Μα οι πορείες, η πείνα και οι κακουχίες τσάκισαν την ομάδα. Ο χωροφύλακας και οι δύο άλλοι λιποτάκτησαν. Η Ομάδα κινδυνεύει να διαλυθεί. Τότε η οργάνωση Καρπενησίου στέλνει δύο αντάρτες, το Σπύρο Γκούβα και το Νίκο Ζωγραφόπουλο. Ο Άρης με τη γρανιτένια θέληση, μένει πάντα η ψυχή και ο νους της πρώτης ομάδας. Έτσι ξεκίνησε το αντάρτικο.

Καρπενήσι, 4 Μαΐου 1942. Ο Μήτσος Μπακόλας συναντήθηκε με το Σπύρο Τσακανίκα και του είπε: «Το μεσημέρι θαρθεί να σε βρει ο Κίμων (Κώστας Τσιλέκας από Σπερχειάδα) σταλμένος του Άρη, που ζητάει πάση θυσία να μαζευτούν τρόφιμα για τους αντάρτες». Ο Σπύρος Τσακανίκας πήγε στο δήμαρχο Καρπενησίου Κώστα Σακαλή (του Αντρέα) και του είπε τα σχετικά. Ο δήμαρχος συμφώνησε. Το άλλο μεσημέρι 5 Μαίου 1942, ο Σπύρος Τσακανίκας μαζί με τον Τάκη Τσούκα (Αμερικάνο) πήγαν στον Δήμαρχο που τους έδωσε ένα τσουβάλι με τρόφιμα. Το πήραν και προχώρησαν αντίκρυ στη Λάσπη (σήμερα Άγιος Νικόλαος), στη θέση Χατζογιαννέικα. Τους περίμενε ο Φώτης Μαστροκώστας (Θάνος). Αντάλλαξαν το σύνθημα και προχώρησαν πιο πέρα στο χωράφι του Βασίλη Σιαφάκα. Εκεί και η παράγκα: μέσα ήταν: Άρης, Κίμων, Βάσος Ξυνοτρούλιας, Νίκος Λέβας, Βασίλης Σιταράς, Ηλίας Ντρούζος, και Σπύρος Τσιλιγιάννης. Μοίρασαν τα τρόφιμα. Μετά ο Άρης Βελουχιώτης άρχισε να αναπτύσσει το νόημα και την τακτική της ένοπλης δράσης, τις δυσκολίες και τις θυσίες που απαιτεί ο αγώνας. Τέλος είπε: «Αν κάποιος από μας δεν είναι έτοιμος και αποφασισμένος, τώρα να το δηλώσει, δεν τον κατηγορούμε, θα εξακολουθήσουμε να τον θεωρούμε σύντροφο μας». Ο Ηλίας Ντρούζος ζήτησε να καθυστερήσει για 15 μέρες. Έπρεπε να εξοικονομήσει 50 οκάδες καλαμπόκι, για να ζήσει η οικογένεια του. Η άδεια του δόθηκε.

Ξαναγύρισε στην ομάδα ο Ηλίας Ντρούζος...

Οι αντάρτες συμφώνησαν. Δώσανε τα χέρια, φιλήθηκαν.

Μέσα από την παράγκα του Σιαφάκα, ο Άρης αντίκρυσε την αγέρωχη κορμοστασιά του Βελουχιού. Εντυπωσιάστηκε.

Συγκινήθηκε. Μάζεψε τους συντρόφους και τους είπε: «Από τώρα δίπλα στο όνομα Άρης, βάζουμε το επίθετο Βελουχιώτης».

Σαν νύχτωσε ο Άρης Βελουχιώτης με την ομάδα, άφησαν τη παράγκα Σιαφάκα και τράβηξαν κατά το Δομοκό...

Η Οργάνωση του ΕΑΜ Καρπενησίου ανέθεσε στο ΕΑΜ Κρικέλου (δάσκαλος Βασίλης Παπανικολάου, Ελένη Παπαδάκη, Γιάννης Καλατζής - παλιά μέλη του ΚΚΕ - και τον Αθανάσιο Τραχήλη, μόνιμο αξιωματικό του στρατού) να παραλάβουν μια ανταρτοομάδα με αρχηγό τον Άρη Βελουχιώτη και να την μετακινήσουν σε σίγουρο λημέρι. Τη νύχτα 2 Ιουνίου 1942, ο Παπανικολάου και ο Τραχήλης ειδοποιημένοι απ' την οργάνωση ΕΑΜ Καρπενησίου πήγαν στη θέση Κουνάβια του Κρικέλου και παράλαβαν τον Άρη με τα παλικάρια του. Τους προώθησαν στον Κρικελοπόταμο, στο σημείο Τσουγκρί σε μια απόμερη καλύβα. Η ομάδα αποτελούνταν από τους: Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης) από Λαμία, Φώτης Μαστροκώστας (Θάνος) από Μακρακώμη, Βασίλης Ξυνοτρούλιας (Βάσος) από Βελεσιώ-τες Δομοκού, Βασίλης Σιταράς (Λασπιώτης) από τη Λάσπη, Σπύρος Τσιλιγιάννης (Λευτέρης Χρυσιώτης) από τη Χρύσω, Σπύρος Γκούβας (Καπλάνης) από Καρπενήσι, Νίκος Ζωγραφό-πουλος (Δώρης Ανθής) από Τατάρνα, Νίκος Λέβας (Κόλλιας) από Ομβριακή Δομοκού, Βαγγέλης Λέβας (Νέος) από Ομβριακή Δομοκού, Μιλτιάδης Πρίμπας (Λασπιώτης) από τη Λάσπη, Μανώ-λης Τσιάφος από Καισαριανή Αθήνας.

Η ομάδα έμεινε στην καλύβα στο Τσουγκρί πέντε μερόνυχτα, δηλαδή μέχρι τα μεσάνυχτα 6 Ιουνίου 1942. Κάθε νύχτα ο Βασίλης Παπανικολάου και ο Θανάσης Τραχήλης τους πήγαιναν τρόφιμα, άλλα εφόδια, και τους κατατόπιζαν για τις κινήσεις των Ιταλών. Ο Άρης υποστήριζε πως ήρθε ο καιρός να γίνει η πρώτη εμφάνιση της ομάδας. Το επίσημο ξεκίνημα του ένοπλου αγώνα κατά των κατακτητών. Κι έπρεπε να γίνει στο χωριό Δομνίστα, που δεν υπήρχε σταθμός Χωροφυλακής, Έλεγε ο Άρης πως πρέπει απαραίτητα ο μπροστάρης αντάρτης να κρατάει την Ελληνική σημαία. Και σημαία δεν υπήρχε. Τότε ο Παπανικολάου πήγε στο χωριό του το Κρίκελο κι έφερε τη σημαία του σχολείου. Τα ξημερώματα 7 Ιουνίου 1942, Κυριακή,

Ο Παπανικολάου οδήγησε τον Άρη με την ανταρτοομάδα, απ’ την καλύβα Τσουγκρί μέχρι σιμά στο χωριό Δομνίστα, στη θέση Αηλιάς στο δασάκι. Κυριακή περασμένο απόγεμα, όταν η ομάδα (άφησε το λημέρι) τράβηξε για να μπει στη Δομνίστα. Μπροστά ο Βασίλης Σιταράς με την ελληνική σημαία που έγραφε «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ - ΕΛΑΣ». Από κοντά ο Άρης με τους αντάρτες τραγουδώντας «Μαύρ' είν' η νύχτα στα βουνά». Ο Φώτης Μαστροκώστας (Θάνος) απέξω και δεξιά έδινε το παράγγελμα.

Σαν έφτασαν στην πλατεία, σταμάτησαν στο καφενείο του Χαράλαμπου Αιακού. Όσοι ήταν εκεί ξαφνιάστηκαν. Τότε ακούστηκε η φωνή του Άρη: «Είμαστε Έλληνες πατριώτες, χτυπήστε την καμπάνα, φωνάχτε τον παπά, τον πρόεδρο Χαράλαμπο Παπακωνσταντινου, κι όλους τους χωριανούς». Σε λίγο μαζεύτηκαν. Ο Άρης τους μίλησε: «Άρης Βελουχιώτης, ταγματάρχης πυροβολικού. Είμαστε αντάρτες του ΕΛΑΣ (και τους εξήγησε τί πάει να πει). Βγήκαμε στο βουνό να πολεμήσουμε τους φασίστες κατακτητές. Να λευθερώσουμε την πατρίδα και να δώσουμε το δίκιο στο λαό. Την ώρα τούτη, μπροστά σας αδέλφια Δομνιστιάνοι, κηρύχνω το ξεκίνημα του ένοπλου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ. Βοηθείστε μας να λευτερώσουμε την πατρίδα». Οι χωριανοί συγκινημένοι ζητωκραύγαζαν και αρκετοί από αυτούς κατατάχτηκαν μαζί με τα παιδιά τους στον ΕΛΑΣ.

21 Οκτωβρίου 1942. Ο Άρης διαλύει ιταλική φάλαγγα στο Κρίκελο. Είναι η πρώτη μάχη σ' όλη τη σκλαβωμένη Ευρώπη. Στο Κρίκελο, ο πρώτος νεκρός αντάρτης, ο Δημήτρης Σαξώνης (Δασκαλάκης), δάσκαλος, από το χωριό Μάρμαρα της Φωκίδος.

1. Τα πρώτα σκιρτήματα του ένοπλου αγώνα

Εκείνες τις μέρες έπεσαν στην ποταμιά του Καρπενησίου τέσσερις Άγγλοι αλεξιπτωτιστές. Ο Καπετάν Νικηφόρος τους μάζεψε και τους οδήγησε στη Γκιόνα, όπου και πρωτύτερα είχαν πέσει κι άλλοι οκτώ Άγγλοι αλεξιπτωτιστές. Στο μεταξύ, πέρασε από την Ευρυτανία ο Γουντχάουζ. Πήγαινε για την Ήπειρο να συναντήσει τον Ζέρβα για να του δώσει επείγουσα εντολή του ΣΜΑ (Στρατηγείο Μέσης Ανατολής). Πράγματι, τον αντάμωσε. Όταν όμως ο Γουντχάουζ είδε την ομάδα του Ζέρβα να έχει μόλις 45 παλληκάρια, χάλασαν τα σχέδια του. Τότε, αναγκαστικά πήρε το Ζέρβα με την ομάδα του και γύρισε πίσω στην Ευρυτανία, να βρει τον Άρη Βελουχιώτη, με την πολυαριθμότερη ανταρτική ομάδα του, με σκοπό από κοινού να φέρουν σε πέρας μια πολεμική επιχείρηση. Το μεσημέρι στις 13 Νοεμβρίου 1942, στο χωριό Βίνιανη, έγινε η συνάντηση Άρη -Ζέρβα - Γουντχάουζ. Αντάμωσαν στο σπίτι του Δημήτρη Καραγιώργου. Εκεί αποφασίστηκε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Το απόγευμα έφυγε η ομάδα Ζέρβα - Γουντχάουζ με τα 45 παλληκάρια. Μετά από μια ώρα έφυγε και η ομάδα του Άρη με τα 115 παλληκάρια. Ακολούθησαν διαφορετικό δρομολόγια. Ύστερα από οκτώ μέρες πορεία, έφτασαν στο χωριό Μαυρολιθάρι της Γκιόνας, και οι δύο ομάδες. Εκεί περίμεναν οι δώδεκα άγγλοι σαμποτέρ και άλλη Ελασίτικη ομάδα από 55 αντάρτες με αρχηγούς το Νικηφόρο, τον Πελοπίδα, τον Περικλή και τον Διαμαντή. Όλα πια ήταν έτοιμα για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Την επομένη, 24 Νοέμβρη 1942, κίνησαν οι ενωμένες δυνάμεις και ανατίναξαν τη γέφυρα.

2. Γιατί έγινε η ανατίναξη αυτής της γέφυρας;

Τα γερμανοϊταλικά στρατεύματα στην Αφρική σφυροκοπούσαν τους Άγγλους, κλείνοντας τους μέσα στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια. Το ΣΜΑ πανικοβλημένο αποφάσισε να χτυπηθεί ο μοναδικός δρόμος ανεφοδιασμού του εχθρού, που ήταν η σιδηροδρομική γραμμή Γερμανία - Γιουγκοσλαβία - Ελλάδα. Τα εφόδια έφταναν στον Πειραιά. Από κει τα περνούσαν με πλοία και αεροπλάνα στη Βόρειο Αφρική. Οι Άγγλοι έκριναν ότι το πιο ευαίσθητο σημείο, του ανεφοδιασμού ήταν η γέφυρα του Γοργοπόταμου.

3. Οι μάχες της Χρύσως και του Μικρού Χωριού.

4 Δεκεμβρίου 1942. Ο Καπετάν Ερμής, επικεφαλής Ελασίτικου τμήματος, χτύπησε και διέλυσε ιταλική διλοχια στο χωριό Χρύσω. Ο εχθρός άφησε 8 νεκρούς και πολλά εφόδια.

18 Δεκεμβρίου 1942. Η Μάχη του Μικρού Χωριού. Ο Άρης Βελουχιώτης καταστρέφει ιταλικό τάγμα. Η πρώτη μάχη σε ανοιχτό χώρο με μεγάλες δυνάμεις, χίλιοι ιταλοί, 250 του Άρη. Η ήττα των ιταλών ήταν ολοκληρωτική. Άφησαν 70 νεκρούς. Από τη μεριά του ΕΛΑΣ μόνο ένας νεκρός, ο νεαρός Κλέαρχος (Κώστας Μπίρτσας). Ο Κώστας Μπίρτσας γεννήθηκε το 1926 στο Περίβλεπτο της Φθιώτιδας, και σκοτώθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1942 στο Μικρό Χωριό στη μάχη με τους Ιταλούς. Πήγαινε στο Γυμνάσιο Καρπενησίου. Άφησε τα μαθήματα και πήρε το τουφέκι να πολεμήσει για τη λευτεριά της πατρίδας. Σήμερα ένα απέριττο μνημείο υπάρχει πάνω στα χώματα που έβαψε με το ηρωικό του αίμα. Στα δοξασμένα χώματα του Μικρού Χωριού!

... Οι Ιταλοί τουφεκίζουν 13 αθώους στο Μικρό Χωριό. Οι φασίστες ύστερα από την πανωλεθρία τους, πήγαν στο Μικρό και Μεγάλο Χωριό και έπιασαν ανίδεους χωρικούς, παπάδες, αστυνόμους, γιατρούς. Τους βασάνισαν. Έκαψαν δεκάδες σπίτια. Έκαψαν ζωντανή την Αθηνά Δερματά. Και τέλος την παραμονή Χριστουγέννων 1942, τουφέκισαν στο Μικρό Χωριό 13 αθώους κατοίκους. Παραθέτουμε τα ονόματα τους: Δημήτρης Βαστάκης - ιερέας, Χρήστος Μέρμηγκας - αρχίατρος, Γιάννης Καρυοφίλλης - δάσκαλος, Διονύσης Μαντζιούτας, Θεόδωρος Οικονόμου, Αντρέας Σιταράς, Γιάννης Μεσίρης, Βασίλης Παλιού-ρας, Δημήτρης Δασκαλάκης, Κώστας Αραπογιάννης, Χρήστος Φλέγκας, Νίκος Κυρίτσης, Χαρίλαος Κατσίμπας - ενωματάρχης. Τον παπά-Βαστάκη και τον Χαρίλαο Κατσίμπα τους έκαψαν μέσα στο σπίτι του γιατρού Ε. Πιστιόλη. Τους άλλους του υποχρέωσαν να σκάψουν τους τάφους τους πριν τους θερίσουν με τα πολυβόλα στη θέση Λόγγοβες του Μικρού Χωριού. Οι Μικροχωρίτες έστησαν αργότερα εκεί μνημείο Εθνικής Μνήμης•

Εκτέλεση για μια κότα.

Ύστερα από τη μάχη του Μικρού Χωριού, ο Άρης με το τμήμα του τράβηξε για την Ήπειρο... Ο Άρης, ήθελε σώνει και καλά να τα κουβεντιάσει με το Ζέρβα «Τα δύο αντάρτικα» έλεγε και ξανάλεγε ο Άρης «πρέπει να σμίξουν σ' ένα κοινό αντάρτικο, να δυναμώσουν για το καλό του αγώνα και της πατρίδας». Παραμονή Χριστουγέννων 1942, σταμάτησαν στο Χωριό Ξεροκάμπι, στα σύνορα του Βάλτου. Μείναν στα σπίτια. Κοιμήθηκαν χωρίς να φάνε μπουκιά μπομπότα. Τη νύχτα ο αντάρτης Θωμάς Βουρλάκος έκλεψε και έσφαξε μια κότα απ' το σπίτι που κοιμήθηκε. Το πρωί αποκαλύφθηκε η κλοπή. Ο Άρης έγινε θηρίο. Ο Θωμάς Βουρλάκος έπεσε στα πόδια του Άρη: «Συχώρα με καπετάνιο. Με δάγκωσε η πείνα. Συχώρα με καπετάνιο» Συγκροτήθηκε ανταρτοδικείο. Δικάστηκε σε θάνατο ο Θωμάς Βουρλάκος. Εκτελέστηκε. Ο Άρης είπε: «Εμείς βγήκαμε να σηκώσουμε αντάρτικο. Να λευθερώσουμε την πατρίδα και το λαό. Και όχι να γίνουμε κλεφτοκοτάδες».

IV. ΔΙΟΙΚΗΣΗ - ΘΕΣΜΟΙ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Οι μήνες διάβαιναν. Οι Ευρυτάνες στις επάλξεις. Καθολική η συμμετοχή. Η ζωοκλοπή τέλος. Η χειραφέτηση της γυναίκας ξεκινάει. Μια νέα κοινωνία γεννιέται. Το αντάρτικο αληθινός στρατός, με τάγματα, συντάγματα, σώματα Μεραρχιών. Για πρώτη φορά σ' όλη τη σκλαβωμένη Ευρώπη, εδώ στην Ευρυτανία, δημιουργήθηκαν σταθερά μεγάλες ελεύθερες περιοχές, αυτοδιοικούμενες, μέσα στην καρδιά της Ελλάδας. Εδώ, εδραιώνεται η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ. Μέσα στις πρόσφορες αυτές συνθήκες συγκεντρώθηκαν όλες οι αρχές του αγώνα, όλος ο ανθός των Ελλήνων.

Οι διάφορες υπηρεσίες διαμοιράστηκαν σ' όλο το χώρο της Ευρυτανίας. Στο Καρπενήσι η έδρα της 13ης Μεραρχίας, που είχε στη δύναμη ,της τέσσερα Συντάγματα. Καταγράφουμε την οργανωτική σύνθεση της Μεραρχίας: Διοικητής Γιάννης Παπαθανασίου, Συνταγματάρχης. Καπετάνιος: Βαγγέλης Παπαδάκης (Τάσος Λευτεριάς), Ηλίας Μανιάτης. Αντιπρόσωπος του ΕΑΜ. Δημήτριος Χολέβας (Παπαφλέσσας) Στρατιωτικός Ιερέας, Νίκος Παπαπερικλής (Φιλικός), Πολιτικός Επίτροπος. Παραθέτουμε τις μονάδες: 2/34 Σύνταγμα: Διοικητής Χριστόφορος Δαλιάνης, Καπετάνιος: Φ. Βερμαίος, Πολιτικός: Ορέστης. 2/36 Σύνταγμα: Διοικητής: Θ. Ζούλας, Καπετάνιος: Αχιλλέας, Πολιτικός: Σ. Μπεγνής. 2/39 Σύντογμα: Διοικητής Κ. Αναργύρου, Καπετάνιος: Γεροδήμος, Πολιτικός: Θωμάς. 2/42 Σύνταγμα: Πολιτικός: Καλιά-φας. Συνολική δύναμη 4.500 αντάρτες.

Όλες αυτές οι Μονάδες καθώς και οι μικρότεροι σχηματισμοί ανήκαν στην ένοπλη δύναμη της 13ης Μεραρχίας, που υπάγονταν στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Εδώ στην Ευρυτανία, τα τμήματα αυτά συγκροτήθηκαν, εξοπλίστηκαν, εκπαιδεύτηκαν. Αλλά δεν περιχαρακώθηκαν μέσα στο σίγουρο κορμό της ελεύθερης Ελλάδας. Δεν ήταν αυτός ο σκοπός, αλλά η συμπαράσταση στον κοινό συμμαχικό αγώνα. Η συντριβή των Ιταλογερμανών, το νικηφόρο τέρμα του πολέμου και η απελευθέρωση της χώρας από τον ξένο ζυγό. Γι’ αυτό τα ένοπλα τμήματα άφησαν την Ευρυτανία και τράβηξαν σε άλλες γειτονικές περιοχές, που φώλιαζαν οι κατακτητές. Αιτωλοακαρνανία, Αγρίνιο, Μεσολόγγι, Ναυπακτία, Φθιώτιδα, Παρνασίδα, Λοκρίδα, Βοιωτία, Δομοκό, Βάλτο. Τα Ελασίτικα τμήματα της 13ης Μεραρχίας δρούσαν κατά των κατακτητών. Έδιναν μάχες, ανατίναζαν γέφυρες, σήραγγες, τραίνα, σιδηροτροχιές, σταθμούς σιδηροδρομικούς, οχυρά, αποθήκες, σταθμούς ασυρμάτων. Εκατοντάδες Ιταλογερμανοι νεκροί, πολυάριθμα λάφυρα, που συγκροτούσαν νέα τμήματα του ΕΛΑΣ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ελάχιστες μάχες μέσα από ατέλειωτους καταλόγους. Περιοχή Αιτωλοακαρνανίας: Θέρμο, Μυρτιά - Γέφυρα Αχελώου - Γέφυρες Συκιές Αγγελοκάστρου -Ρεπάκι - Σίδηρα - Άγιος Βλάσης - Χούνη - Ρίβιο - Κρίκελο -Αμφιλοχία, Μακρυνόρος - Σταμνά - Καινούργιο - Ζηλευτό -Στάνο Ξηρομέρου - Τρίφωνα Ξηρομέρου• - Κοντοχώρι Ξηρομέ-ρου - Παλιοτανάγια.

Περιοχή Λαμίας: Γοργοπόταμος - Σπερχειάδα - Σμόκοβο Νεράιδα - Βίτουλι - Πύργος - Μακρακόμη - Λιανοκλάδι - Λαμία - Παλιοκούλια - Στυλίδα - Λεπιανά - Χαλαμπρούζι – Τσιμπανάτες - Πύργος - Νεοχωράκι - Κάρυα - Λοκρίδα - Μπράλο - Πέτρα.

Περιοχή Φθιώτιδας: Άμφισσα - Λιδωρίκι - Δουρούτερο -Παύλιανη - Αράχωβα - Δελφοί - Ιτιά - Ρικά - Ψιλόπυργος Μώλου - Ξηροπήγαδο Μόρνου - Στείρι - Δίστομο - Εύηνος -Σαγιάδες - Φρυλιές - Κυριάκι.

Περιοχή Ευρυτανίας: Καρπενήσι - Δυτική Φραγκίστα -Κεράσοβο - Μπιζούλα.

Περιοχή Δομοκού: Σήραγγα Κούρνοβο - Γέφυρα Ντερελί -Βαμβακού - Δομοκός - Πετρομαγούλα - Σκάρμιτσα - Τοπόλια -Κοπαίδα - Χάνι Νικολούλια.

Περιοχή Βοιωτίας: Δομβραίνα - Γκάζα - Πύλη - Κρώρα -Δερβενοχώρια - Καπαρέλι - Άγιοι Θεόδωροι.

1. Η επιμελητεία του αντάρτη (ΕΤΑ)

Το αντάρτικο δεν μπορεί να σταθεί στο βουνό, αν δεν έχει γερές οργανώσεις στα μετόπισθεν, που να τροφοδοτούν τους μαχητές. Τέτοιες οργανώσεις υπήρχαν σ' όλα τα χωριά - σαν πρόχειρη αλλά άμεση βοήθεια. Όμως οι κύριες βάσεις για το γενικότερο εφοδιασμό της 13ης Μεραρχίας βρίσκονταν στην Αθήνα. Στην οδό Λέκκα 23 στο Σύνταγμα. Εδώ γίνονταν η συγκέντρωση όλων των εφοδίων. Από φαρμακευτικό υλικό, ρουχισμό, άρβυλα, τρόφιμα, μέχρι χειροβομβίδες και νάρκες. Ειδικευμένοι αγωνιστές - κουβαλητές - εφοδιασμένοι με πλαστές ταυτότητες άδειες ταξιδιού και με τη συνεργασία των σιδηροδρομικών του ΕΑΜ, μετέφεραν τα εφόδια με τραίνα, καμιόνια, πλοία, κάρα, μέχρι τα ψηλώματα της Ευρυτανίας. Καταγράφουμε μόνο ένα κανάλι εφοδιασμού. Δρομολόγιο: Αθήνα, Κόρινθος, Πάτρα, Κρυονέρι, Αγρίνιο και μετά επάνω. Κουβαλητές εφοδίων: Απόστολος Ευθυμιάδης, Μάρκος Καρέλλος, Τάκης Κωνσταντόπουλος, Κ. Γκολφινόπουλος, Σ. Μαρτάκος, Αλέκος Κατσιμπίρης, Γιάννης Κατσιμπίρης, Θύμιος Νίκας, Ανδρέας Μουχτής, Βασίλης Μπέτσος, Πέτρος Σκεύης, Παναγιώτης Ιορδα-νίδης, Γιώργος Ασλανίδης, Φίλιππος Γελαδόπουλος (Μιλτιάδης Ξένος - Γιώργος Γίολίτης).

2. ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Ο ένοπλος αγώνας προϋποθέτει να έχεις διασπασμένες γερές υγειονομικές υπηρεσίες. Σταθμούς πρώτων βοηθειών, χειρουργεία, αναρρωτήρια, γιατρούς, νοσοκομειακό προσωπικό, φάρμακα, ειδικά εργαλεία και μηχανήματα. Η ηγεσία τα πρόβλεψε. Ακολουθούν λεπτομερειακά στοιχεία για το νοσοκομεία στο Μεγάλο Χωριό:

Το νοσοκομείο λειτούργησε από τις 12 Ιουνίου 1943, μέχρι το Νοέμβριο 1944, στο Δημοτικό Σχολείο, στο σπίτι που ανήκε στο Δ. Δημητρακόπουλο, καθώς και στο μεγάλο σπίτι του Γ. Κακαράντζα.

Το Επιστημονικό Προσωπικό του Νοσοκομείου αποτελούσαν οι: Γιάννης Ευθυμίου: Διευθυντής, Βασίλειος Υφαντής: Διευθυντής Χειρουργείου, Παπαδημητρίου: Οφθαλμίατρος, Κ. Ζαρκαδούλας: Ακτινολόγος, Ιωάννης Πριγκιφύλλης, Κ. Μακρυκώστας: Παθολόγος, Τζαμαλάς: Παθολόγος, Κ. Κούσκος: Μικροβιολόγος, Γιάννης Κοτρώνας: Φαρμακοποιός, Παναγιώτης Κόκκινος: Καθηγητής Πανεπιστημίου Καΐρου, (Χειρουργός). Δημήτριος Τριαντάφυλλου: Οφθαλμίατρος, Ιωαννίδης: Παθολόγος, Αναστασάκης: Παθολόγος, Τ. Δημητρίου: Παθολόγος, Ανδρέας Βλάχος: Παθολόγος, Ιωάννης Μακρής: Παθολόγος, Κατερίνα Κίτσα: Παθολόγος, Τζιοβάνι: Ιταλός γιατρός Ταγματάρχης, Κώστας Σκαρμού-τσος: Παθολόγος.

Στις πρώτες Νοσοκόμες συγκαταλέγονται οι: Ιωάννα Σουλοπούλου, Βάσω Φωτοπούλου, Μαρία Μανθοπούλου, Μαρίκα Δασκαλάκη, Χριστίνα Αραπογιάννη, Ελένη, Κατίνα Καψάλη, Κλάρα, Γενική Προϊσταμένη, Κατίνα Κόκκινου, Προϊσταμένη Χειρουργείου, Αργύρης - Καπετάνιος Νοσοκομείου.

Στην οργάνωση του Νοσοκομείου πήραν μέρος οι παρακάτω αγωνίστριες: Μαρία Ζωγραφοπούλου, Μαρίκα- Αραπογιάννη, Κωνσταντίνα Μουντούρη, Ελένη Δουλαβέρη, Μαρίκα Παΐδα, Σοφία Παΐδα, Παναγιώτα Αραπογιάννη, Μαρία Μπούρλου, Βασιλική Κατσιγιάννη, Τερψιχόρη Σιλεούνη, Αικατερίνη Σιταρά.

Η πρώτη εγχείριση

3 Ιουνίου 1943. Στη μάχη της Παύλιανης ο ανταρτοεπονίτης Αυγέρης Αυγερόπουλος από το χωριό Πυρά της Γκιόνας χτυπήθηκε βαριά, από ιταλικό όλμο. Τον τραυματισμένο τον μετακινούσαν πάνω σ' ένα φορείο από ελατόκλαδα, από λόγγους και γκρεμούς επειδή οι γερμανοϊταλοί χτένιζαν και βομβάρδιζαν την περιοχή. Ώρες κρίσιμες του αγώνα. Ο Αυγέρης πάνω στο φορείο έλιωνε στους πόνους. Ο πυρετός ανέβαινε και η αιμορραγία δεν σταμάταγε. Οι μέρες περνούσαν. Ώρες - ώρες ήταν σε αφασία. Τη δέκατη μέρα όταν η ζωή του κρέμονταν σε μια κλωστή, έφτασαν στο Μεγάλο Χωριό. Τότε δεν είχε γίνει ακόμα το μεγάλο νοσοσκομείο. Ο χειρουργός Κακαρούγκας από την Ιτέα, με ανύπαρκτα ιατρικά μέσα, έδωσε εντολή για άμεση χειρουργική επέμβαση. Τον Αυγέρη τον ξάπλωσαν σε μια πόρτα και τον έδεσαν με χοντρές τριχιές. Ο χειρούργος είπε: «Ή του ύψους ή του βάθους, αλλά πιστεύω πως όλα θα πάνε καλά».

Στην εγχείριση που έγινε χωρίς αναισθητικό και χωρίς όλα τα απαραίτητα χειρουργικά εργαλεία, συνεργάστηκε και ο παθολόγος Γιάννης Πριγκιφύλλης. Η εγχείριση κράτησε πολλές ώρες και πέτυχε. Ήταν 14 Ιουνίου 1943 στο Μεγάλο Χωριό...

... Το νοσοκομείο είχε ανοιχτές τις πόρτες σε όλους, και πρόσφερε δωρεάν ιατρική και νοσοκομειακή περίθαλψη σ' όλον τον πληθυσμό της περιοχής.

Νοσηλεύτηκαν 250 άρρωστοι αντάρτες και 523 τραυματισμένοι αντάρτες. Χειρουργήθηκαν 152 αντάρτες. Ακόμη βρήκαν βοήθεια οι Εβραίοι που φιλοξενούνταν από το ΕΑΜ, καθώς και Ιταλοί φαντάροι που είχαν προσχωρήσει στο ΕΑΜ.

Ο ηλεκτροφωτισμός του Νοσοκομείου και του Μεγάλου Χωριού.

Ο Αυγέρης Αυγερόπουλος έγινε καλά, μπήκε στη ζωή, στη δράση. Πολύστροφο πνεύμα καθώς ήταν, πήρε μια υδροτουρμπίνα, βρήκε σωλήνες γαλβανισμένους, σωλήνες σόμπας, καλώδια και σύρματα. Πήγε πίσω από το σχολείο, που έπεφτε ένας καταρράκτης, κι. έβαλε μπροστά το έργο του. Μέρες μαστόρευε. Συνάντησε δυσκολίες, του έλειπαν και ορισμένα εργαλεία, μα δεν το ‘βαζε κάτω. Με τα πολλά κατάφερε να παράγει ηλεκτρική ενέργεια από το νερό του καταρράκτη. Το νοσοκομείο, τα χειρουργεία, και τα σπίτια του Μεγάλου Χωριού φωτίστηκαν για πρώτη φορά.

3. το δεύτερο Νοσοκομείο στο Μοναστήρι της Τατάρνας (Οκτώβριος 1943 - Νοέμβριος 1944)

Διευθυντής, Δημήτριος Πανόπουλος, Ουρολόγος Γιάννης Παυλικάκης, καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών σήμερα. Ωτορινολαρυγγολόγος, Βίκτωρ Αλκαλάι εβραϊκής καταγωγής, καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, σήμερα. Παθολόγοι: Θανάσης Παπαθεοδώρου, Κώστας Χάριτος, Γιώργος Ασπρογέρακας, Γιάννης Βλάχος. Φαρμακοποιός Τάκης Μπελέτσης, Αρχινοσοκόμα: Αντιγόνη. Βοηθητικό Προσωπικό: Πάνος Μπώκος, Θανάσης Κατσίκας.

4. ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΠΡΟΥΣΟΥ

Επί ηγουμένου Σταθογιάννη, λειτούργησε αναρρωτήριο από την αρχή μέχρι το τέλος του αγώνα. Επίσης αναρρωτήρια λειτούργησαν στην Ποταμιά Καρπενησίου, στη θέση Γκόρο και στο χωριό Κεράσοβο. Στο Καροπλέσι, στο Μοναστήρι της Σάικας λειτούργησε από τον ΕΛΑΣ ειδικό αναρρωτήριο νοσοκομείο -ειδικά για τους Ιταλούς τραυματίες, αρρώστους και αιχμαλώτους.

5. ΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟ ΧΟΡΙΟ

Η ηγεσία του αγώνα έδωσε εξαιρετική σημασία στην έκδοση έντυπου υλικού (εφημερίδες, προκηρύξεις) που μέσα στα σκοτάδια της σκλαβιάς θα σκόρπιζαν φως, ελπίδα στο υπόδουλο λαό. Έπρεπε εδώ στην ελεύθερη Ευρυτανία να συγκροτηθεί ένας εκτυπωτικός μηχανισμός, να ενημερώνει - να διαφωτίζει.

Ο Τύπος αποτελεί το αποτελεσματικότερο όπλο του αγώνα.

Στο Μικρό Χωριό, λειτούργησε τυπογραφείο από τις 7 Μαρτίου 1943 μέχρι 18 Οκτωβρίου 1944. Παραθέτουμε τα ονόματα του τεχνικού προσωπικού. Πάνος Λαγδάς (Λατσούδας) υπεύθυνος, Φώτης Μάλλιος, Κώστας Αθανασίου, (Κόκκινος) Νίκος Σερετάκης (υπεύθυνος μηχανής) Νίκος Ζάχος, Τριαντάφυλλος Ευαγγελοδήμος, Παναγιώτης Μαυρίδης, Γιάννης Λιόλιος, Παναγιώτης Μαργαρίτης, Γιάννης Βαβαρέτος, Δημήτρης Κρίκος, Βασίλης Περιμένης, Χρήστος Νικολόπουλος, Δημήτριος Σερέτης, Γκιουζέπε Φελιτζάτι (Ιταλός).

Το τυπογραφείο εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Γιώργου Κυρίτση. Τον 75ετή πατέρα του Νίκο Κυρίτση εκτελέσανε οι Ιταλοί λίγους μήνες νωρίτερα. Οι εθελοντές τεχνίτες, μέναν στο σπίτι του Νίκου Πολύζου. Η τυπογραφική μηχανή ήταν τύπου «VICTORIA» ποδοκίνητη και είχε διαστάσεις 25X35 εκατοστά. Τυπώνονταν οι παρακάτω εφημερίδες: «ΔΕΛΤΙΟ ΠΡΑΞΕΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΕΑ», «ΡΟΥΜΕΛΗ», Διευθυντής Αλέκος Καρέρ, «Οδηγητής» Διευθυντής Βάσος Γεωργίου, «ΛΑΪΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ» Διευθυντής Ορφέας Οικονομίδης, «ΚΩΔΙΚΑΣ ΠΕΕΑ», «ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΦΕΡΡΑΙΟΥ», «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» και άλλα έντυπα.

6. Kορυσχάδες 14 Μαΐου - 24 Μαΐου 1944

Στο χωριουδάκι αυτό πραγματοποιήθηκε το Εθνικό Συμβούλιο. Οι εκλεκτοί του λαού συνάχτηκαν απ' όλες τις ελληνικές γωνιές και ήταν πανεπιστημιακοί, δεσποτάδες, στρατηγοί, συγγραφείς, αγρότες, εργάτες, καλλιτέχνες για να κατοχυρώσουν την εθνική ενότητα και την εθνική κοινωνική συνείδηση, και την ανάδειξη 180 εθνοσυμβούλων. Πρώτη φορά ψήφισαν νέοι και νέες πάνω από 18 χρονών και γυναίκες. Το Εθνικό Συμβούλιο, που οι εργασίες του κράτησαν 14 μέρες, στο ιστορικό ψήφισμα του διακήρυξε: «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό. Η αυτοδιοίκηση και η λαϊκή δικαιοσύνη είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημοσίου βίου των Ελλήνων».

Την ίδια εποχή στις Κορυσχάδες λειτούργησε και Σχολή Οπλουργών. Στο υπόγειο του ιστορικού σχολείου ήταν τα εργαστήρια. Παραθέτουμε τα ονόματα των τεχνιτών: Γενικός εκπαιδευτής - Γιάννης Βρεττάκος, λοχαγός του τακτικού στρατού. Χαράλαμπος Παπακωνσταντίνου, υπολοχαγός. Καραμήτσος, αρχιτεχνίτης. Οπλουργοί: Στέφανος Παπασωτήρης, Γιώργος Μαύρος, Λευτέρης Σακάς, Τάκης Σαρτζής, Κώστας Ριτζώνης, Βαγγέλης Ζήκος. Πήραν δε μέρος και 60 μαθητές. Επίσης εδώ στις Κορυσχάδες ήταν και το μηχανουργικό συνεργείο του ΕΛΑΣ. Βρίσκονταν στο απέναντι διόροφο πέτρινο σπίτι του Χαράλαμπου Δημητρακόπουλου. Διευθυντής ο Γερμανός αντιφασίστας Εμίλ Τζακ (Σ.Σ.: το όνομα του δεν έχει διασταυρωθεί).

7. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΛΑΣΠΗ

2 Αυγούστου 1944: Οι εκπαιδευτικοί απ' όλες τις ελεύθερες περιοχές, συνάχθηκαν στο χωριό Λάσπη και συζήτησαν τα βασικά προβλήματα τους. Η πολυήμερη συνδιάσκεψη κατέληξε σε αξιόλογα πορίσματα: να γραφούν και να κυκλοφορήσουν στα σχολεία δύο αναγνωστικά της Αντιστασιακής Παιδείας: ΡΟΖΑΣ ΙΜΒΡΙΩΤΗ: «ΤΟ ΑΕΤΟΠΟΥΛΟ» Αναγνωστικό της Γ και Δ' τάξης του Δημοτικού και το άλλο: ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΠΑΜΑΥΡΟΥ: «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ» Αναγνωστικό της Ε' και ΣΤ' τάξης του Δημοτικού. Πράγματι τα δύο αυτά αναγνωστικά βιβλία γράφτηκαν, τυπώθηκαν στα βουνά της Ευρυτανίας και πέρασαν στις ελεύθερες περιοχές.

8. ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΟΥ ΕΛΑΣ

Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ από την ίδρυση του, 21 Μαίου 1943, στο χωριό Μαυρολιθάρι, βρίσκονταν σε αδιάκοπη μετακίνηση. Ανάλογα δε με τις πολεμικές επιχειρήσεις για λιγοστές μέρες, μεταστάθμευε από χωριό σε χωριό: Αγία Τριάδα, Μεσοχώρα, Κολοκυθιά, Νεράιδα, Καροπλέσι, Φουρνά, Βλάση, Περτούρι.

«27 Νοεμβρίου 1943. Φθάσαμε στο Κεράσοβο όπου εγκατασταθήκαμε οριστικά. Η μεταστάθμευση ήταν μια σπουδαία δουλειά. Στο μεταξύ είχαν δημιουργθεί τα γραφεία και διάφορες υπηρεσίαες του Γενικού Στρατηγείοθυ, εφοδιασμοί και χρειάστηκαν κάπου 100 ζώα για τη μεταφορά. Πάντως η προθυμία των χωρικών ήταν τέτοια που μέσα σε δυο μέρες η μεταστάθμευση είχε τελειώσει», αφηγείται ο Στρατηγός Στέφανος Σαράφης

ΤΟ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΩΝ ΚΟΡΥΣΧΑΔΩΝ

Με τη λήξη των εργασιών του Εθνικού Συμβουλίου, που κράτησαν δύο βδομάδες, στις 27 Μάη 1944 εγκρίθηκε το παρακάτω ψήφισμα, που από τότε έμεινε γνωστό σαν ψήφισμα των Κορυσχάδων.

Γενικές Διατάξεις

Το Εθνικό Συμβούλιο.

Συγκροτημένο από αντιπροσώπους ολοκλήρου του Ελληνικού λαού, που συνήλθαν για να διακηρύξουν την ακατάβλητη θέληση του να πολεμήσει ως την τελευταία του πνοή για την απελευθέρωση της χώρας, την πλήρη συντριβή του φασισμού και την αποκατάσταση της εθνικής ενότητας και της λαϊκής κυριαρχίας.

Θέλοντας να καθορίσει τον τρόπο όλων των εξουσιών στην ελεύθερη Ελλάδα,

Ψηφίζει:

Άρθρο 1: Κυρώνεται η ιδρυτική Πράξη της Π.Ε.Ε.Α. της 10 του Μάρτη 1944.

Άρθρο 2: Όλες οι εξουσίες πηγάζουν απ' το λαό και ασκούνται απ' το λαό. Η Αυτοδιοίκηση και η λαϊκή Δικαιοσύνη είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημοσίου βίου των Ελλήνων.

Άρθρο 3: Το Εθν. Συμβούλιο, είναι το ανώτερο όργανο της Λαϊκής Κυριαρχίας. Η Πολ. Επιτροπή Εθν. Απελευθέρωσης έχει τις εξουσίες που καθορίζει αυτό το ψήφισμα.

Άρθρο 4: Οι λαϊκές ελευθερίες είναι ιερές και απαραβίαστες. Το αγωνιζόμενο έθνος θα τις προστατέψει από κάθε απειλή, από οπουδήποτε και αν προέρχεται.

Άρθρο 5: Όλοι οι Έλληνες, άντρες και γυναίκες, έχουν ίσα πολιτικά και αστικά δικαιώματα.

Άρθρο 6: Η εργασία είναι βασική κοινωνική λειτουργία και δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση των αγαθών της ζωής.

Άρθρο 7: Επίσημη γλώσσα για όλες τις εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής και για όλους τους βαθμούς της εκπαίδευσης, είναι η γλώσσα του λαού.

Άρθρο 8: Ο πρωταρχικός σκοπός και ο γνώμονας για την άσκηση όλων των εξουσιών, είναι ο απελευθερωτικός αγώνας του έθνους. -Το Εθνικό Συμβούλιο, η Π.Ε.Ε.Α., οι ένοπλοι και άοπλοι πολίτες υπηρετούν πριν απ' όλα τα σκοπό αυτό. - Ο Εθν. Στρατός, Ε.Λ.Α.Σ., είναι το ένοπλο τμήμα του έθνους, που μάχεται για την απελευθέρωση της πατρίδας και τις ελευθερίες του λαού.

Άρθρο 9: Η Π.Ε.Ε.Α., εκπροσωπεί το μαχόμενο έθνος στο εξωτερικό, διοικεί τον εθνικό στρατό - Ε.Λ.Α.Σ., διευθύνει όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και έχει την ανώτατη εποπτεία, την καθοδήγηση και τον έλεγχο της Αυτοδιοίκησης και της Λ. Δικαιοσύνης. - Η Π.Ε.Ε.Α., εκδίδει και δημοσιεύει πράξεις, που περιέχουν κανόνες δικαίου και αποφάσεις με εκτελεστικό περιεχόμενο. - Οι πράξεις, εκδίδονται αφού ψηφιστούν από την αντιπροσωπεία του Εθν. Συμβουλίου του άρθρου 13. - Η Π.Ε.Ε.Α. μπορεί ν' αλλάζει τη σύνθεση της, με την έγκριση του εθνικού Συμβουλίου ή της αντιπροσωπείας.

Άρθρο 10: Το Εθν. Συμβούλιο κρίνει το έργο της Π.Ε.Ε.Α., κυρώνει τις πράξεις της, προτείνει μέτρα ή παίρνει το ίδιο αποφάσεις που συντελούν στην ευόδωση του εθνικού αγώνα. - Η κύρωση των κανόνων δικαίου που θεσπίζονται με τις πράξεις της Π.Ε.Ε.Α., ή η θέσπιση κανόνων δικαίου απ' το Εθνικό Συμβούλιο, γίνεται με ψηφίσματα. Οι κατευθύνσεις που δίνει το Συμβούλιο ή τα μέτρα που παίρνει για τους σκοπούς της παραπάνω παραγράφου διατυπώνονται σε αποφάσεις.

Η κατοχύρωση των λαϊκών ελευθερίων

Όλες οι εξουσίες πηγάζουν και ασκούνται απ' το λαό.

Άρθρο 11: Οι εργασίες του Εθνικού Συμβουλίου θα διαρκέσουν έως την απελευθέρωση ολόκληρης της χώρας. -Η διάλυση του Εθνικού Συμβουλίου μπορεί να γίνει και πριν απ' την απελευθέρωση, αυτό αποφασίσει το ίδιο ύστερ' από πρόταση της Π.Ε.Ε.Α. ή του 1/3 απ' τα μέλη του.

Άρθρο 12: Το Εθν. Συμβούλιο συνέρχεται κάθε τέσσαρες μήνες σε τακτική σύνοδο. Η διάρκεια κάθε συνόδου είναι δεκαήμερη, μπορεί όμως να παραταθεί απ' το ίδιο το Συμβούλιο. -Η Π.Ε.Ε.Α., μπορεί να συγκαλέσει το Εθνικό Συμβούλιο και σ' έκτακτη σύνοδο. Μπορεί επίσης η Π.Ε.Ε.Α. ν' αναβάλει μια σύνοδο, αν υπάρχει ανάγκη με σύμφωνη γνώμη της αντιπροσωπείας του Εθν. Συμβουλίου του Άρθρου 13.

Άρθρο 13: Στο τέλος κάθε συνόδου το• Εθν. Συμβούλιο εκλέγει αντιπροσωπεία από 17 τακτικά μέλη και 5 αναπληρωματικά. Τα καθήκοντα που θα ασκεί η αντιπροσωπεία στο χρονικό διάστημα ανάμεσα σε δύο συνόδους, ορίζεται στο άρθρο 14. - Ο πρόεδρος του Εθν. Συμβουλίου, είναι αυτοδίκαια μέλος και πρόεδρος της Αντιπροσωπείας.

Άρθρο 14: Η Π.Ε.Ε.Α. υποβάλει κάθε πράξη στην Αντιπροσωπεία για να την ψηφίσει. -Αν η γνώμη της Αντιπροσωπείας είναι αντίθετη προς τη πράξη, η Π.Ε.Ε.Α. συζητεί πάλι πάνω σ' αυτή. Αν η Π.Ε.Ε.Α. επιμένει στη γνώμη της συγκαλείται κοινή συνεδρίαση Π.Ε.Ε.Α. και Αντιπροσωπείας, όπου παίρνεται απόφαση με πλειοψηφία. - Η αντιπροσωπεία μπορεί επίσης να υποδείχνει στην Π.Ε.Ε.Α. μέτρα συντελεστικά για την ευόδωση του εθνικού αγώνα.

Άρθρο 15: Η Π.Ε.Ε.Α., που αντλεί την εξουσία της απ' την εμπιστοσύνη του Εθνικού Συμβουλίου, είναι υπόλογη απέναντι του και απέναντι του έθνους, για την καλή διεξαγωγή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, για την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας και για την προστασία των λαϊκών ελευθεριών.

Ψηφίστηκε στις Κορυσχάδες, σήμερα 27 του Μάη 1944.

Ο Πρόεδρος

Ν. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

Οι Αντιπρόεδροι

Ο ΚΟΖΑΝΗΣ ΙΩΑΚΕΙΜ

Ι. ΜΙΧΑΗΛ

οι κοσμήτορες:

Δ. ΜΑΡΙΟΛΗΣ, Λ. ΚΑΡΑΜΑΟΥΝΑΣ

Σ. ΠΑΠΑΠΟΛΙΤΗΣ. Μ. ΣΒΩΛΟΥ



Στην έδρα της Επιτροπής, 30 Μάη 1944

Ο αντιπρόεδρος της Π.Ε.Ε.Α.

ΕΥΡ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ

Τα μέλη

ΗΛ. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ, ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΙΑΝΤΟΣ, ΕΜΜ. ΜΑΝΤΑΚΑΣ Π. ΚΟΚΚΑΛΗΣ, Κ. ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ, ΣΤ. ΧΑΤΖΗΜΠΕΗΣ

Θεωρήθηκε και σφραγίστηκε

Στην έδρα της Επιτροπής 30 Μάη 1944

Ο Γραμματέας της Δικαιοσύνης

ΗΛ. ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ